Pies towarzyszy ludziom od tysięcy lat, a w wyniku umiejętnego krzyżowania i hodowli wyewoluowały różnorodne rasy, które często znacznie różnią się zarówno wyglądem, jak i charakterem. Niemniej jednak, niektóre psy zachowują cechy pierwotne i są bliższe swoim dzikim przodkom. W tekście poniżej przedstawiamy kilka ras psów uznawanych za pierwotne lub posiadających cechy pierwotne.
Klasyfikacja FCI i psy pierwotne Międzynarodowa Federacja Kynologiczna (FCI) jest organizacją, która klasyfikuje psy na podstawie różnych kryteriów. FCI obecnie rozróżnia aż 356 różnych ras psów, które zostały podzielone na grupy i sekcje w celu ułatwienia klasyfikacji. Jedna z tych grup to psy pierwotne, czyli takie, których materiał genetyczny jest bardziej zbliżony do dzikich wilków.
Psy pierwotne według FCI Psy pierwotne w klasyfikacji FCI znajdują się w grupie V, która obejmuje szpice i psy w typie pierwotnym. Zebrano je w sekcjach: 6 – rasy pierwotne oraz 7 – rasy pierwotne myśliwskie. W sumie jest to 11 ras, a niektóre z nich posiadają różne odmiany związane z wielkością i długością sierści. Oto przykłady tych ras:
Grupa V, Sekcja 6 – Rasy pierwotne:
- Basenji: To średniej wielkości pies pochodzący ze Środkowej Afryki. Co go wyróżnia to fakt, że nie szczeka, a wydaje dźwięki przypominające jodłowanie.
- Canaan Dog (pies kananejski): Ta rasa pochodzi z Palestyny i była używana jako pies stróżujący i obronny, także w izraelskim wojsku.
- Nagi pies meksykański (Xoloitzcuintli): To pies o gołej sierści, znany ze swojego pochodzenia z Meksyku. Był uważany za świętego przez Majów i Tolteków.
- Nagi pies peruwiański: Również występuje w różnych rozmiarach i związany jest z kulturą Inków. Istnieją dowody, że ta rasa istniała jeszcze przed pojawieniem się cywilizacji inkaskiej.

Sekcja 7 – Rasy pierwotne myśliwskie:
- Cirneco Dell’Etna: Oficjalnie uważany za włoską rasę, ale historycznie związany z Fenicją i Sycylią. Specjalizuje się w polowaniach na króliki.
- Podengo portugalski: Pochodzi z Portugalii i jest używany do polowań na króliki. Występuje w różnych rozmiarach i długościach sierści.
- Podenco canario (Podenco kanaryjski): Wywodzi się z Hiszpanii, z Wysp Kanaryjskich, ale badania DNA wskazują na pokrewieństwo z innymi pierwotnymi psami myśliwskimi z Europy.
- Podenco z Ibizy: To kolejna hiszpańska rasa, która jest stosunkowo podobna do Podenco canario i występuje w różnych odmianach sierści.
- Pies tajwański: Pochodzi z Tajwanu i jest potomkiem psów myśliwskich z Azji Południowej.
- Thai ridgeback: Wywodzi się z Tajlandii i jest znany ze swojej charakterystycznej „ridge” (pręgi) sierści na grzbiecie.
Psy pierwotne według badań genetycznych
W 2004 roku opublikowano wyniki badań genetycznych, które wyodrębniły 14 ras uznawanych za „prawdziwie pierwotne” na podstawie analizy DNA. Jednakże warto zaznaczyć, że te badania wzbudziły wiele kontrowersji w świecie kynologii. Istnieje kilka kluczowych powodów, dla których niektórzy eksperci i hodowcy psów kwestionują te wyniki:
- Ograniczona próba badawcza: Badania opierały się na próbie, która obejmowała przedstawicieli zaledwie 85 współczesnych ras psów. W kontekście tego faktu, wciąż istnieje wiele ras psów, które nie zostały uwzględnione w analizie.
- Brak uwzględnienia „wilczych” ras: Badania nie uwzględniały ras psów, które są uważane za najbliższe swoim dzikim przodkom pod względem wyglądu, takie jak wilczak czechosłowacki czy elkhund szary. To budzi wątpliwości, czy zestawienie 14 „prawdziwie pierwotnych” ras jest pełne i reprezentatywne.
- Złożoność kryteriów: Kwestia określenia, co czyni rasę „pierwotną”, jest skomplikowana i wymaga uwzględnienia wielu czynników, w tym historii, pochodzenia, genetyki i zachowań. Badania oparte wyłącznie na analizie DNA mogą nie uwzględniać tych wszystkich aspektów.
- Akita (Japonia)
- Alaskan malamute (Stany Zjednoczone – Alaska)
- Basenji (Demokratyczna Republika Konga)
- Chart afgański (Afganistan)
- Chart perski (Bliski Wschód)
- Chow chow (Chiny)
- Husky syberyjski (Rosja)
- Lhasa apso (Tybet)
- Pekińczyk (Chiny)
- Samojed (Rosja)
- Shar pei (Chiny)
- Shiba inu (Japonia)
- Shih tzu (Tybet)
- Terier tybetański (Tybet)
Warto podkreślić, że kynologia to dziedzina, która nadal rozwija się i ewoluuje, a klasyfikacja ras psów może różnić się w zależności od źródeł, organizacji i badań. Dlatego kontrowersje wokół klasyfikacji ras „pierwotnych” nadal stanowią przedmiot debaty wśród ekspertów i miłośników psów. W miarę jak nauka postępuje, możemy oczekiwać bardziej precyzyjnych i aktualnych ustaleń dotyczących ras pierwotnych w przyszłości.